Stress is een begrip waar we als mens allemaal wel bekend mee zijn. De stress die we in het heden ervaren, is echter niet de stress van 'vroeger’. In primitieve tijden hadden we te maken met acute stressoren zoals de gevaren van roofdieren, de aanwezigheid van vijandelijke volken, koude en het gebrek aan voedsel en water.
Deze oorzaken van stress zijn niet meer (in die mate) aanwezig in ons huidige leven. In het moderne leven hebben we vooral te maken met chronische stress, waarbij de stressreactie langer duurt en meerdere dagen, soms weken of maanden, aanhoudt.
Je lichaam heeft bepaalde ‘protocollen’ voor de reactie op stress, welke meteen in gang worden gezet wanneer stress zich aandient. Of dit nu een bergleeuw is die jou als maaltijd ziet en je wil bespringen of financiële stress vanwege een hoge energierekening.
De stressreactie in je lichaam is hetzelfde, terwijl je op de mentale stressor vaak niet fysiek reageert door bijvoorbeeld te rennen voor je leven. Je zou zeggen dat er toch wel een verschil bestaat tussen financiële stress vanwege een hoge energierekening (een mentale oorzaak) of een sprint te moeten trekken vanwege een bergleeuw (een fysieke oorzaak), maar dat is dus niet het geval. Wat heb je nu aan een wild bonzend hart als je in bed ligt te piekeren...
Stress is een prikkel voor je lichaam die ervoor zorgt dat je klaar bent om te vechten, vluchten of bevriezen, in Engelse termen ook wel bekend als fight, flight en freeze. Via je hersenen wordt er een signaal gestuurd naar je bijnieren, die de stoffen adrenaline, noradrenaline en later ook cortisol afgeven. We noemen dit ook wel de stresshormonen.
Alle energie gaat naar de lichaamsonderdelen die te maken hebben met het kunnen vechten of vluchten: je spieren spannen aan, je bloeddruk stijgt, je hart klopt sneller en je ademhaling versnelt. Ook je immuunsysteem staat paraat, wanneer je namelijk een wond oploopt tijdens het vechten of vluchten, moet hier meteen op ingegrepen kunnen worden.
Stress is een belangrijk onderdeel van het leven en noodzakelijk voor je overleving. Zonder stressprikkel zou je niet op de juiste manier op gevaar kunnen reageren. Ook kan stress er op bepaalde spannende momenten, zoals bij een examen, voor zorgen dat je verhoogd alert bent en ‘op scherp staat’ en je zodoende helpen een goed resultaat te behalen. In een bepaalde mate is stress dus normaal, goed en gezond. Het betreft hier de kortdurende 'gezonde' stressprikkel die we acute stress noemen.
Een stressreactie kost best wat energie. Of je negatieve effecten van stress ervaart kun je vaststellen aan de hand van stress symptomen, onder andere de lichamelijke reacties die hierboven genoemd worden. Dat kan zijn spierspanning, hoge ademhaling, hogere bloeddruk, hartkloppingen, maar ook vermoeidheid als gevolg van energietekort. Als de stressreactie tijdelijk is, zoals bij acute stress, heb je er meestal geen last van. Chronische stress daarentegen kan schadelijk voor je zijn.
Wanneer een stressprikkel langdurig aanwezig blijft, wordt er ook steeds cortisol geproduceerd. Cortisol is je lichaamseigen feedback systeem, welke de stressreactie en je immuunsysteem weer tot rust kunnen brengen. Wanneer er echter langdurig en te veel cortisol geproduceerd blijft worden, zal o.a. het immuunsysteem onderdrukt worden. Dit kan dan weer leiden tot een slechtere weerstand. Cortisol zorgt onder andere ook voor insuline resistentie. Hierdoor kan het zijn dat je extra gaat eten.
Het is makkelijker gezegd dan gedaan, maar de belangrijkste stap is om de oorzaak, de stressbron, op te lossen. Soms is het wegnemen van de oorzaak niet mogelijk, omdat je in een bepaalde leefsituatie zit waar je nu eenmaal mee te dealen hebt. Dan is het belangrijk je lichaam en geest zoveel mogelijk te ondersteunen om zodoende gezond met de situatie om te kunnen gaan.
Een belangrijke bewustwording: stress kan alleen ontstaan doordat je zelf bepaalde gedachten hebt over de gebeurtenis of situatie. Doordat je er een bepaald (negatief) gevoel of (negatieve) gedachten aan koppelt, gaat je lichaam reageren met stresshormonen. Mede om deze reden reageren verschillende mensen anders op dezelfde stressfactor. Bewust worden van wat je steeds tegen jezelf zegt kan je hierin helpen. Je focus bepaalt je gevoel. Focus daarom op de dingen die wél goed gaan en waar je dankbaar voor bent.
Als je stress hebt haal je sneller adem, omdat je spieren zuurstof nodig hebben wanneer ze in actie komen. Het versnelde ademhalen kan bij sommige mensen tot hyperventilatie leiden, zeker wanneer er van wegrennen geen sprake is. Een bewuste, diepere buikademhaling kan dan een groot verschil maken. Door ademhalingsoefeningen toe te passen kun je meer controle krijgen over de manier waarop je ademt.
Een koude douche of juist een hete sauna. Het zijn prikkels waar je lichaam perfect mee weet om te gaan. Dat komt doordat dit in je menselijk programma zit als zijnde ‘normaal’. Als moderne mens kan je er in het begin wat meer moeite mee hebben doordat je altijd al geleefd hebt zonder deze prikkels te ervaren, maar probeer het eens. Het aanbieden van ‘normale’ stress prikkels helpt je lichaam om anders te reageren op de ‘moderne’ stress prikkels.
Beweging is een natuurlijke manier om de hoeveelheid stresshormonen weer op een gezond niveau te krijgen waarbij jij je prettig voelt. Omdat rennen ook een normale reactie is op stress, je zou tenslotte kunnen vluchten voor gevaar, kan het lichaam hier heel goed mee om gaan. Je kunt natuurlijk ook kiezen voor een vechtsport om zodoende je energie en gevoel de vrije loop te laten. Bewegen zorgt ook voor de aanmaak van endorfine en dopamine in je hersenen, welke een gevoel van beloning en tevredenheid teweeg kunnen brengen.
Wist je dat ook ongezonde voeding je lichaam stress kan geven? Het eten van gezonde voeding daarentegen draagt bij aan de weerstand tegen stress. De neiging om juist de ongezonde dingen uit te kiezen ten tijde van stress, is de reden waarom dit ook wel ‘comfort food’ of ‘troostvoeding’ genoemd wordt. Dit zogenaamde stress eten doe je niet vanwege een hongergevoel, maar omdat je je beter wilt voelen. Dit heeft alles te maken met de stoffen in je brein die vrijkomen bij het eten van deze voeding, waaronder exorfine (de foute vorm van endorfine), dopamine en serotonine.
Ook de juiste vitaminen in onze voeding zijn van belang wanneer je zoekt naar ondersteuning tijdens een stresssituatie. Daaruit blijkt de noodzaak van het eten van gezond voedsel. Vitamine B11, ook wel foliumzuur of folaat, maakt je namelijk minder stressgevoelig. Het zorgt voor evenwicht, of balans in stresssituaties en draagt bij aan de weerstand tegen stress. De andere B-vitaminen zijn gunstig voor een goede geestelijke balans. Ook vitamine C draagt bij aan de geestelijke veerkracht en kun je daarom inzetten als je hierbij een steuntje in de rug kunt gebruiken. Van de mineralen is het magnesium die uitblinkt in bovenstaande toepassingen.
Kruiden en stress
Veel kruiden hebben ook eigenschappen die betrekking hebben op stress, dit zijn onder andere kruiden met adaptogene eigenschappen. Adapteren betekent aanpassen. Misschien heb je wel een aantal van deze kruiden in je tuin of op het balkon staan. Sommige kun je gebruiken in de keuken bij het koken, zoals knoflook, oregano en basilicum. Citroenmelisse, kamille, munt en groene thee kan je dan weer gemakkelijk in de vorm van thee gebruiken. Andere kruiden kun je terugvinden in een supplement, denk aan brahmi en ashwagandha.
Hieronder een aantal van deze bijzondere planten met het bijbehorende effect wat hierbij geclaimd wordt.
*Gezondheidsclaims in afwachting van goedkeuring door de Europese Commissie.
Verder niet uitgelicht maar zeker ook de moeite waard zijn de kruiden guduchi, lavendel, marjolein, lievevrouwebedstro, meidoorn, moerasspirea, asparagus en slaapmutsje.
NL
EN